Zez to choroba oczu polegająca na nieprawidłowej koordynacji ruchów gałek ocznych. Objawia się nadmiernym odchyleniem oka: zbieżnym, rozbieżnym, pionowym, skośnym, zdysocjowanym przy patrzeniu na obiekt fiksacji. Konsekwencją takiego stanu u dziecka może być niedowidzenie, a u dorosłego dwojenie. Chory, aby znieść objawy, może wyrównawczo ustawiać głowę, np. przechylać lub skręcać ją. Czasami głównym problemem są objawy zmęczeniowe: ból oczu, trudności w czytaniu. Zez może pojawić się w różnym wieku: u niemowląt, dzieci, dorosłych.
U dzieci zez często towarzyszy wadzie wzroku bądź ma charakter rozwojowy (wrodzony). Rzadziej jest to objaw innej choroby, np. zaćmy wrodzonej, dlatego podczas pierwszego badania potrzebna jest ocena dna oka i wady wzroku.
Leczenie zeza rozpoczyna się od korekcji wady wzroku. U dzieci, u których współistnieje niedowidzenie w pierwszej kolejności, prowadzona jest terapia polegająca na zasłanianiu oka prowadzącego. W niektórych typach zeza pomocne są ćwiczenia ortoptyczne. W sytuacji, gdy leczenie zachowawcze nie przynosi rezultatów, lekarz okulista podejmuje decyzję o operacji. W świetle dzisiejszej wiedzy jest to główna forma terapii pacjentów z zezem. Zabieg jest bezpieczny i bardzo skuteczny, dlatego szanse na wyleczenie są wysokie.
Istnieje kilka różnych rodzajów zeza, w zależności od kierunku, w jakim skierowane są oczy. Najczęstsze rodzaje zeza to:
Zez zbieżny
W tym przypadku jedno z oczu jest skierowane ku nosowi. Oko odchyla się od kierunku wzroku skierowanego na obiekt.
Zez rozbieżny
To odwrotna forma zeza zbieżnego – w tym przypadku jedno z oczu jest skierowane na zewnątrz. Oko odchyla się od kierunku wzroku, skierowanego na obiekt.
Zez ukryty
Nie jest stale widoczny, ale może wystąpić w określonych warunkach, np. podczas pewnych sytuacji lub obciążeń wzrokowych, oko może odchylić się od normalnego ustawienia. Może wynikać z niewłaściwego funkcjonowania mięśni oka, które kontrolują ruchy gałki ocznej. Jest trudny do zdiagnozowania i często bezobjawowy, mogą towarzyszyć mu bóle głowy lub oczu po dłuższym czytaniu.
Zez porażenny
Występuje w wyniku stałego lub czasowego porażenia nerwów zaopatrujących mięśnie, który jest odpowiedzialny za kontrolowanie ruchów gałki ocznej. Zez porażenny może być wynikiem różnych przyczyn, w tym uszkodzenia nerwu, urazów, chorób neurologicznych lub procesów zapalnych. Oko może ustawiać się w kierunku przeciwległym do mięśnia porażonego.
Zez pozorny
Jest to stan, w którym oczy wykonują mimowolne ruchy, które wydają się prowadzić do odchylenia wzroku. Zez pozorny zazwyczaj nie wymaga leczenia, a jego występowanie może się wiązać z szeroką nasadą nosa lub różnymi szerokościami szpary powiekowej.
Zeza można również klasyfikować na podstawie przyczyny, które mogą być związane z mięśniami oka, układem nerwowym, wadami wzroku lub innymi czynnikami. Zez wymaga oceny i leczenia przez specjalistę od okulistyki, a rodzaj leczenia będzie zależał od rodzaju i przyczyny zeza u konkretnej osoby. Wczesna diagnoza i leczenie są kluczowe dla uniknięcia poważniejszych problemów ze wzrokiem.
Operacja zeza przeprowadzana jest w znieczuleniu ogólnym. Trwa od 30 minut do 2 godzin, zależnie od zakresu operacji (ilości operowanych mięśni). Operacja planowana jest tak, aby możliwie kompleksowo zaadresować zbadane zaburzenia. W celu zwiększenia bezpieczeństwa przeprowadzanego zabiegu operacyjnego należy przestrzegać poniższych zasad:
- Dzień przed operacją należy starannie umyć całe ciało, twarz oraz włosy.
- W dniu operacji należy umyć twarz wodą i mydłem.
- W dniu operacji nie wolno stosować kremów, tuszu do rzęs, fluidu ani żadnych innych kosmetyków, lakieru do paznokci.
- Należy odpowiednio zmodyfikować / odstawić leki przeciwkrzepliwe po konsultacji z internistą.
- Należy przyjąć pozostałe leki w dniu zabiegu.
- 6 godzin przed zabiegiem nie wolno jeść ani pić.
- Nie wolno pić alkoholu 24 godziny przed zabiegiem.
- Nie wolno palić papierosów 6 godzin przed zabiegiem.
Pierwsza kontrola odbywa się następnego dnia po zabiegu, kolejna zwykle między 7 a 10 dniem po operacji. Podsumowanie i ocena efektu możliwa jest zwykle około 2-3 miesięcy po operacji – na trzeciej wizycie kontrolnej. Po zabiegu zalecane jest stosowanie kropli do oczu. Należy ograniczać wysiłek fizyczny przez około 2 tygodnie, nie wolno korzystać z basenu przez miesiąc.
Każdy zabieg operacji zeza wymaga kwalifikacji, które przeprowadza indywidualnie w Domu Lekarskim specjalista chorób oczu, dr n. med. Marta Kirkiewicz.
W ramach kwalifikacji do operacji zeza wykonywane są m.in. badania:
- ocena ostrości wzroku do dali i bliży
- ocena widzenia obuocznego
- badanie kąta zeza
- ocena ruchomości gałek ocznych
Nieoperacyjne leczenie zeza stosowane jest w przypadkach zeza, które nie wymagają interwencji chirurgicznej lub w przypadkach, w których lekarze chcą spróbować innych metod leczenia przed przystąpieniem do operacji. Do metod nieoperacyjnego leczenia zeza należą m.in.:
- okulary: Okulary mogą pomóc w korygowaniu problemów ze wzrokiem, co może pomóc w łagodzeniu objawów zeza.
- odpowiednie ćwiczenia: Ćwiczenia i terapie mają na celu wzmocnienie mięśni oczu i poprawę kontroli wzroku. To może być skuteczne zwłaszcza w przypadku zeza u dzieci.
- przykrywanie oka: Czasami zez można leczyć, zakrywając jedno z oczu na określony okres czasu, aby zmusić „gorsze” oko do pracy i poprawić równowagę między oczami.
- soczewki kontaktowe: W niektórych przypadkach specjalne soczewki kontaktowe mogą pomóc w poprawie kontroli nad oczami i korygowaniu zeza.
- leczenie przyczyny: Jeśli za zeza odpowiedzialna jest inna choroba, np. cukrzyca lub choroby tarczycy, leczenie tych chorób może pomóc w poprawie kontrolowania zeza.
Nieoperacyjne leczenie zeza może być skuteczne w wielu przypadkach, ale często zależy od rodzaju i przyczyny zeza oraz wieku pacjenta. W niektórych przypadkach zabieg może być ostatecznym rozwiązaniem, jeśli inne metody leczenia nie przynoszą oczekiwanych rezultatów. Warto skonsultować się z okulistą.
Leczenie zeza (zachowawczo) u dzieci
U dzieci z zezem kluczowe jest określenie wady wzroku. W niektórych przypadkach wady wzroku u dzieci pozostają ukryte, ponieważ napięte mięśnie oka nie wywołują widocznego pogorszenia widzenia na co dzień.
Korekcja istniejącej wady wzroku ma na celu nie tylko poprawę ostrości wzroku, ale również eliminację czynników powodujących występowanie zeza. Czasami dzieje się tak, że pozornie dobrze widzące dziecko musi nosić okulary. Jest to jednak sytuacja przejściowa, a większość dzieci szybko dostosowuje się do przepisanej korekcji. Warto zaznaczyć, że w większości przypadków nie ma alternatywy dla noszenia okularów, dlatego ważne jest, aby wytrwać okres adaptacji.
Zezowi może towarzyszyć niedowidzenie – takich sytuacjach stosuje się czasowe zasłanianie oka lepiej widzącego, np. naklejką. W przypadku ukrytych postaci zeza, zaburzeń akomodacji lub widzenia obuocznego, skuteczną formą leczenia może być terapia widzenia w postaci odpowiednich ćwiczeń. W niektórych przypadkach dzieci, które wykazują trudności w pracy z bliska, w nauce czytania i pisania, lub u których istnieje podejrzenie dysleksji, ćwiczenia ortoptyczne mogą skutkować wyeliminowaniem tych trudności i dziecku pomóc. Ćwiczenia powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb pacjenta.
Leczenie operacyjne zeza przeprowadza dr n. med. Marta Kirkiewicz w Szpitalu Gombrowicza.
Diagnostykę w kierunku nieoperacyjnego leczenia zeza wykonuje specjalista chorób oczu, lek. Iwona Zydor-Przewoźna.
