Dziecko na wakacjach, czyli na co uważać, przed czym i jak się chronić

Wszystko zaplanowane: wycieczka, atrakcje, nawet pogoda zamówiona. Tylko czy jesteśmy gotowi na wakacje z Dziećmi? Co ze sobą zabrać, by być spokojnym? O tym wszystkim pisze dr n. med. Karolina Ratajczyk-Pekrul w miniprzewodniku na wakacje. Po lekturze na pewno rodzice będą przygotowani do akcji: Dziecko na wakacjach! 🙂

Ochrona przeciwsłoneczna

Promieniowanie ultrafioletowe emitowane przez słońce składa się z trzech długości fal UVC, UVA, UVB. Nadmierna ekspozycja na słońce prowadzi do oparzenia skóry, pigmentacji oraz przyspieszonego starzenia, rozwoju zmian przed- i nowotworowych.

Szacuje się że do 18-20 roku życia człowiek przyjmuje około połowy całej dawki promieniowania (liczone do 60 rż). U osób, które uległy poparzeniu słonecznemu, w dzieciństwie większe jest ryzyko rozwoju czerniaka.  Szczególnie na szkodliwe działanie promieni słonecznych narażone są niemowlęta i dzieci do 3 roku życia, których skóra jest cienka i ma małą zawartość melaniny.

Co warto wiedzieć na temat promieniowania ultrafioletowego?

  • Ozon zawarty w ziemskiej atmosferze pochłania w 100% promienie UVC i w ok. 90% UVB, nie wpływa na zawartość UVA na powierzchni Ziemi.
  • Narażenie na promieniowanie ultrafioletowe zależy od wysokości n.p.m – wzrasta wraz z wysokością o 10% na każde 300m n.p.m.
  • Woda nie ma właściwości ochronnych, promieniowanie ultrafioletowe przenika do ok. 60 cm poniżej jej powierzchni i wpływa na skórę osób, które się tam znajdują.
  • Promienie UVA przechodzą przez szyby samochodowe i okienne, które są nieprzepuszczalne dla UVB
  • W naszej szerokości geograficznej promienie UVB występują jedynie w miesiącach wiosenno-letnich i w tym okresie biorą udział w niezwykle ważnym procesie jakim jest skórna synteza witaminy D.
  • Największe natężenie UVB jest w godzinach okołopołudniowych, podczas gdy natężenie UVA utrzymuje się na stałym poziomie przez cały dzień.

Dostępne na rynku preparaty ochronne mają na celu skuteczną ochronę skóry przed UVA i UVB. Filtry UV mogą być chemiczne lub fizyczne. Chemiczne pochłaniają promieniowanie UVB i UVA, zamieniając pochłoniętą energię w ciepło, z kolei fizyczne odbijają i rozpraszają promieniowanie UV, stanowią również ochronę przed światłem widzialnym, które odgrywa negatywną rolę w naszej skórze, pobudzając powstawanie wolnych rodników. Obecne rekomendacje zakładają, że aby dany produkt był zakwalifikowany jako skuteczny produkt ochrony przeciwsłonecznej, musi chronić zarówno przed UVA i UVB, czyli zaleca się aby w jednym preparacie znajdowała się kombinacja kilku filtrów pokrywająca całe spektrum promieniowania. U najmłodszych dzieci preferowane są filtry fizyczne (tlenek cynku, dwutlenek tytanu), natomiast powyżej 2 rż dopuszczalne jest stosowanie także filtrów chemicznych. Należy zdawać sobie sprawę, że nieodpowiednie przechowywanie kosmetyków ochrony przeciwsłonecznej (bezpośrednio na słońcu, w zamkniętym samochodzie) doprowadza  do zaburzeń w strukturze filtrów i co za tym idzie utraty ich funkcji ochronnej. Widoczny na opakowaniach substancji ochronnych międzynarodowy współczynnik SPF jest miernikiem skuteczności kosmetyków przed promieniowaniem UVB. Pamiętać należy, że żaden preparat nie chroni skóry w 100%. Krem o SPS+15 chroni skórę przed promieniowaniem UVB w 93,3%, SPF+30 w 96,7%, a SPF+50 w 98,3%.   Dla ochrony przed UVA Komisja Europejska opracowała odpowiednie normy dotyczące wskaźnika ochrony przed UVA (norma z 2012r). Preparaty wodoodporne – water resistant – to preparaty, których SPF po kąpieli (2x po 20 minut) musi osiągnąć  co najmniej połowę wartości przed kąpielą, a zatem dopuszczalne jest zmniejszenie ochrony o aż połowę! Zatem po kąpieli musimy liczyć się ze zmniejszeniem  właściwości ochronnych aż o połowę.

Stosując preparaty ochronne, pamiętać należy o odpowiedniej ilości kosmetyku i powtarzanych aplikacjach w czasie przebywania na powietrzu. Fakt, iż preparat ochronny ma SPF+30, nie oznacza że skórę z naniesionym preparatem można poddać działaniu promieniowania słonecznego w czasie 30-krotnie dłuższym niż skórę niechronioną, ale jedynie że dawka promieniowania wywołująca objawy niepożądane ze strony skóry po zastosowaniu danego preparatu może być 30-krotnie większa niż w przypadku skóry niechronionej. Rekomenduje się stosowanie objętości ok. 30 ml na całą skórę w przypadku osoby dorosłej i powtarzanie  aplikacji co 2 godziny. Dla dzieci będzie to ilość 2 mg/cm2, dla przykładu 2-letnie dziecko – ok. 10 ml, 4 letnie – 15 ml.

Zasady fotoprotekcji u niemowląt i małych dzieci wg AAP:
1. Niemowlęta < 6 mż
•         Nie eksponuj dziecka na słońce
•         Stosuj nakrycie ciała i głowy
•         Aplikuj krem na małe powierzchnie ciała jedynie wówczas gdy nie ma możliwości uniknięcia ekspozycji
•         stosuj preparaty z filtrami fizycznymi

2. Powyżej 6 mż i małe dzieci
•         stosuj odpowiednie ubranie ochronne na całe ciało i głowę *
•         ogranicz ekspozycję na słońce w godzinach 10:00-16:00
•         nakładaj dziecku okulary przeciwsłoneczne i stosuj preparaty ochronne UVB/UVA SPF >15, pierwszą warstwę nałóż 15-30 min przed wyjściem na dwór, aplikuj co 2 godziny i po kąpieli wodnej, spoceniu, wytarciu skóry ręcznikiem
•         na wyjątkowo wrażliwe okolice (nos, policzki, małżowiny uszne, ramiona) aplikuj preparat z filtrem fizycznym (tlenek cynku, dwutlenek tytanu)
•         u dzieci < 2 rż stosuj preparaty z filtrami fizycznymi
•         suplementuj witaminę D 400IU/dobę

* Większość odzieży dająca odpowiedni poziom ochrony (UPF minimum 40) jest gruba i ciemna, i nie nadaje się do stosowania w miesiącach wiosenno-letnich, dostępne są specjalne środki piorące zawierające dodatki, mające zdolność pochłaniania promieniowania ultrafioletowego. Dzięki ich zastosowaniu istotnie zwiększa się wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej (UPF), nie zmieniają one koloru, faktury tkaniny, a ich 5-krotne zastosowanie zwiększa UPF nawet o 400%.

wg Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przegląd Dermatologiczny 2018/1.


Kleszcze, komary i inne owady

Substancje czynne stosowane w preparatach przeznaczonych do ochrony przed owadami to:

  • IR3535
  • Ikarydyna (KBR 3023)
  • olejek z eukaliptusa cytrynowego (OLE) lub jego syntetyczna forma (PMD) – bezpieczeństwo i skuteczność czystego olejku eterycznego nie zostały przebadane
  • DEET

Preparaty zawierające wszystkie te składniki dostępne są na polskim rynku. Najbardziej popularne to te zawierające DEET. Przy zachowaniu prawidłowych zasad stosowania i nie przekraczaniu stężenia 30% są to preparaty bezpieczne dla dzieci. Czas działania większości preparatów jest podany na opakowaniu. W przypadku tych zawierających DEET zależy on od stężenia substancji, i tak te z zawartością 5-7% zapewniają ochronę na 1-godziny, 24% na 5 godzin.

Stosując repelenty u dzieci należy przestrzegać następujących zasad:

  • Preparaty stosować zawsze zgodnie z ulotką zawartą w/na opakowaniu
  • Nie stosować repelentów u dzieci do ukończenia 2. miesiąca życia. Ochrona tych dzieci polega na stosowaniu moskitier
  • Nie przekraczać stężenia 30% DEET
  • Preparatów zawierających olejek eukaliptusa cytrynowego nie należy stosować u dzieci do ukończenia 3. roku życia.
  • Stosować preparat tylko na odsłoniętą skórę i/lub na ubranie. Nie stosować na skórę pod ubraniem.
  • Nie rozpylać preparatu bezpośrednio na twarz. Rozpylić najpierw na ręce i rozetrzeć na skórze twarzy.
  • Nie rozpylać preparatu bezpośrednio na skórę dziecka. Rozpylić najpierw na ręce opiekuna i rozetrzeć na nieosłoniętej ubraniem skórze dziecka. Nie stosować preparatu na dłonie dziecka.
  • Nie stosować preparatu blisko oczu i ust; stosować w niewielkiej ilości wokół uszu.
  • Nie stosować preparatu na rany, skaleczenia lub podrażnioną skórę.
  • Nie rozpylać preparatu w pomieszczeniach; należy unikać jego wdychania
  • Nie stosować w pobliżu żywności.
  • Po powrocie do pomieszczenia należy umyć skórę wodą i mydłem, ewentualnie wykąpać dziecko, a odzież wyprać.
  • Jeżeli po zastosowaniu repelentu wystąpi reakcja skórna (np. osutka), należy przerwać stosowanie i umyć skórę wodą i mydłem.

Stosowanie repelentów nie chroni przed ukąszeniem w 100%.  W przypadku, gdy po ukąszeniu wystąpi obrzęk, silne zaczerwienienie i świąd można posmarować zmianę preparatem dimetyndenu (np. Fenistil) lub glikokortykosteroidem o łagodnej sile działania (dostępny na receptę); ewentualnie można podać doustnie lek przeciwhistaminowy (dostępny na receptę).

W przypadku ochrony przed kleszczami poza stosowaniem repelentów istotne znaczenie ma ubiór – noszenie jasnych ubrań dobrze osłaniających skórę, odzieży na długi rękaw z obcisłymi mankietami, długich spodni z wąskimi nogawkami, które trzeba włożyć w skarpety, butów z wysokimi cholewkami, które wystają nad poziom trawy,  nakrycia głowy.

Po każdej wycieczce do parku, lasu, na łąkę (ryzyko przeniesienia przez kleszcza czynników zakaźnych  jest największe w ciągu pierwszych 24 godzin po ukąszeniu) należy dziecko rozebrać i dokładnie obejrzeć jego skórę, nie zapominając o głowie, pachwinach, pachach, skórze za uszami, szyi. W przypadku znalezienia na skórze kleszcza nie należy go ugniatać, smarować tłuszczem. Należy spróbować go usunąć za pomocą dostępnych na rynku sprzętów. Miejsce wkłucia umyć wodą z mydłem, a następnie zdezynfekować skórę.  Jeśli nie uda się usunąć kleszcza w całości, należy zwrócić się o pomoc do lekarza.

Po ukąszeniu przez kleszcza i jego skutecznym usunięciu należy zgłosić się w trybie planowym do lekarza pediatry lub lekarza rodzinnego.

Wg www.cdc.gov/malaria, www.epa.gov/insect-repellents

 

Choroba lokomocyjna

Choroba lokomocyjna może wystąpić w każdym wieku, jednak nie można jej rozpoznać u niemowląt. Dotyczy głównie dzieci w wieku 2–12 lat a najczęściej między 4. a 10. rokiem życia. Objawy choroby zazwyczaj zaczynają ustępować po ukończeniu 6 roku życia, jednak u niektórych pacjentów dolegliwości utrzymują się przez całe życie lub pojawiają się dopiero w wieku dorosłym. Powodem występowania objawów jest rozbieżność informacji docierających do mózgu z receptora wzrokowego, narządu równowagi oraz receptorów mięśni, ścięgien i więzadeł stawowych w czasie podróży samochodem, samolotem, autobusem. Błędnik odczuwa ruch, ale mięśnie i stawy oraz wzrok nie potwierdzają tych danych. Zaburzenie to powoduje występowanie uczucia zmęczenia, zaburzeń koncentracji, utraty apetytu, mdłości, zimnych potów i zblednięcia, nadwrażliwości w odbiorze zapachów oraz wymiotów.

Objawy ustępują po zakończeniu podróży. By uchronić dziecko przed objawami choroby lokomocyjnej, powinno ono zająć miejsce w przypadku podróży samochodem z przodu, samolotem lub łodzią w środku, najlepiej przy oknie, w przypadku samolotu najlepiej przy skrzydle, po prawej stronie. Przed podróżą nie zaleca się spożywania obfitych, ciężkostrawnych posiłków, słodyczy, napojów gazowanych.

Najpopularniejszym lekiem łagodzącym dolegliwości związane z chorobą lokomocyjną, dostępnym bez recepty jest Aviomarin, który powinien być zażyty 30 min przed podróżą w dawce 1,25 mg/kg m.c. maksymalnie 50 mg w pojedynczej dawce. Czas działania rozpoczyna się ok 20-30 min po zażyciu i utrzymuje do 4-6 godzin. Stosowanie tego leku jest przeciwwskazane u dzieci <2 rż i dzieci z padaczką.  W zapobieganiu chorobie lokomocyjnej stosowane są także suplementy diety zawierające imbir (np. Lokomotiv). Zaleca się ich stosowanie przed i w trakcie podróży. W badaniach naukowych brak jest pełnej zgodności co do skuteczności preparatów zawierających imbir w zapobieganiu chorobie lokomocyjnej. Wiadomo że preparaty te są skuteczne w zapobieganiu nudnościom i wymiotom u kobiet w ciąży i u pacjentów po zabiegach operacyjnych i stąd nadzieja na ich skuteczność w zapobieganiu objawom choroby lokomocyjnej.

Wg The paediatric traveller; Int. Marit. Health 2018; 69, 1: 70-74.

Wymioty i biegunka

Zimą zmorą rodziców, przedszkoli i żłobków są infekcje dróg oddechowych, z kolei w sezonie letnim częściej mamy do czynienia z nieżytami żołądkowo-jelitowymi, które najczęściej wywołane są przez wirusy.

U dziecka, u którego wystąpią wymioty i biegunka, należy przestrzegać odpowiedniego bilansu płynowego. W zależności od masy ciała dobowe zapotrzebowanie na płyny u dzieci w stanie zdrowia jest następujące:

<10 kg 100 ml/kg

11-20 kg 1000 ml + 50 ml/każdy kilogram powyżej 10 kg

>20 kg 1500 ml +20 ml na każdy kg powyżej 20 kg

W przypadku wystąpienia wymiotów lub biegunki na każdy jeden obfity luźny stolec lub wymioty należy podać dziecku dodatkowo 5-10 ml/kg płynu do nawadniania doustnego (preparaty o specjalnie opracowanym składzie dostępne są w aptece, bez recepty, np. Orsalit, Floridral, Elektrolity). Poza tym dziecko może pić bez ograniczeń, najlepiej płyny do nawadniania doustnego. Nie należy podawać soków, coca-coli. Płyny do nawadniania doustnego w przypadku wymiotów podajemy schłodzone, małymi porcjami i z przerwami, np. 1 łyżeczka schłodzonego płynu co 3-5 min. W przypadku powtarzających się wymiotów poimy dziecko i na czas ich występowania rezygnujemy z karmienia. W przypadku biegunki w czasie trwania choroby utrzymujemy normalną dietę dziecka zdrowego, niemowlęta karmione piersią karmimy nadal. Jedyny wyjątek to sytuacja, gdy doszło już do odwodnienia, wtedy na pierwsze 4 godziny nawadniania rezygnujemy z karmienia.  Pomocne w leczeniu zakażeń wirusowych przewodu pokarmowego u dzieci są probiotyki (np. Dicoflor i Enterol), które można podawać w okresie infekcji wg zaleceń zawartych na opakowaniu.


Gorączka

Niezbędnym wyposażeniem wakacyjnej apteczki są leki przeciwgorączkowe. Zasady obniżania temperatury ciała są takie same jak zawsze. W razie gorączki >38st C możemy zastosować:

  • Ibuprofen 5-10 mg/kg max./d doustnie lub doodbytniczo  co 6-8 godzin nie przekraczając dawki dawki dobowej 40 mg/kg u dzieci starszych do 1600 mg/d
  • Paracetamol 10-15 mg/kg doustnie co 4-6 godzin lub doodbytniczo 15 mg/kg co 4-6 godzin  do 90 mg/kg m.c./d, u dorosłych do 4-5g/dobę

U dziecka gorączkującego pamiętać należy o odpowiednim nawodnieniu (patrz wcześniejszy podpunkt).

Wg Rekomendacje antybiotykoterapii 2017

 

Co zatem zabrać do wakacyjnej apteczki

  1. Leki przeciwgorączkowe (Paracetamol, Ibuprofen)
  2. Płyn do nawadniania doustnego w saszetkach. Ewentualnie probiotyki.
  3. Preparat fotoochronny.
  4. Repelent na owady.
  5. Lek przeciwhistaminowy, Fenistil lub glikokortykosteroid do stosowania miejscowego w razie ukąszeń owadów (dostępne na receptę).
  6. Płyn do dezynfekcji skóry (np. Octanisept, gaziki Leko).
  7. Pęseta (np. do usuwania kleszczy).
  8. Plastry, opatrunki, chusta trójkątna, nożyczki.
  9. Środek przeciwko objawom choroby lokomocyjnej – np. Aviomarin.
  10. Leki brane na stałe przez dziecko.

W przypadku dzieci, u których w przeszłości występowały reakcje anafilaktyczne po ukąszeniach przez owady błonkoskrzydłe lub na określone alergeny, należy zabrać przepisane przez lekarza: adrenalinę, glikokortykosteroidy, leki przeciwhistaminowe.