Wszystko zaplanowane: wycieczka, atrakcje, nawet pogoda zamówiona. Tylko czy jesteśmy gotowi na wakacje z Dziećmi? Co ze sobą zabrać, by być spokojnym? O tym wszystkim pisze dr n. med. Karolina Ratajczyk-Pekrul w miniprzewodniku na wakacje. Po lekturze na pewno rodzice będą przygotowani do akcji: Dziecko na wakacjach! 🙂
Ochrona przeciwsłoneczna
Promieniowanie ultrafioletowe emitowane przez słońce składa się z trzech długości fal UVC, UVA, UVB. Nadmierna ekspozycja na słońce prowadzi do oparzenia skóry, pigmentacji oraz przyspieszonego starzenia, rozwoju zmian przed- i nowotworowych.
Szacuje się że do 18-20 roku życia człowiek przyjmuje około połowy całej dawki promieniowania (liczone do 60 rż). U osób, które uległy poparzeniu słonecznemu, w dzieciństwie większe jest ryzyko rozwoju czerniaka. Szczególnie na szkodliwe działanie promieni słonecznych narażone są niemowlęta i dzieci do 3 roku życia, których skóra jest cienka i ma małą zawartość melaniny.
Co warto wiedzieć na temat promieniowania ultrafioletowego?
- Ozon zawarty w ziemskiej atmosferze pochłania w 100% promienie UVC i w ok. 90% UVB, nie wpływa na zawartość UVA na powierzchni Ziemi.
- Narażenie na promieniowanie ultrafioletowe zależy od wysokości n.p.m – wzrasta wraz z wysokością o 10% na każde 300m n.p.m.
- Woda nie ma właściwości ochronnych, promieniowanie ultrafioletowe przenika do ok. 60 cm poniżej jej powierzchni i wpływa na skórę osób, które się tam znajdują.
- Promienie UVA przechodzą przez szyby samochodowe i okienne, które są nieprzepuszczalne dla UVB
- W naszej szerokości geograficznej promienie UVB występują jedynie w miesiącach wiosenno-letnich i w tym okresie biorą udział w niezwykle ważnym procesie jakim jest skórna synteza witaminy D.
- Największe natężenie UVB jest w godzinach okołopołudniowych, podczas gdy natężenie UVA utrzymuje się na stałym poziomie przez cały dzień.
Dostępne na rynku preparaty ochronne mają na celu skuteczną ochronę skóry przed UVA i UVB. Filtry UV mogą być chemiczne lub fizyczne. Chemiczne pochłaniają promieniowanie UVB i UVA, zamieniając pochłoniętą energię w ciepło, z kolei fizyczne odbijają i rozpraszają promieniowanie UV, stanowią również ochronę przed światłem widzialnym, które odgrywa negatywną rolę w naszej skórze, pobudzając powstawanie wolnych rodników. Obecne rekomendacje zakładają, że aby dany produkt był zakwalifikowany jako skuteczny produkt ochrony przeciwsłonecznej, musi chronić zarówno przed UVA i UVB, czyli zaleca się aby w jednym preparacie znajdowała się kombinacja kilku filtrów pokrywająca całe spektrum promieniowania. U najmłodszych dzieci preferowane są filtry fizyczne (tlenek cynku, dwutlenek tytanu), natomiast powyżej 2 rż dopuszczalne jest stosowanie także filtrów chemicznych. Należy zdawać sobie sprawę, że nieodpowiednie przechowywanie kosmetyków ochrony przeciwsłonecznej (bezpośrednio na słońcu, w zamkniętym samochodzie) doprowadza do zaburzeń w strukturze filtrów i co za tym idzie utraty ich funkcji ochronnej. Widoczny na opakowaniach substancji ochronnych międzynarodowy współczynnik SPF jest miernikiem skuteczności kosmetyków przed promieniowaniem UVB. Pamiętać należy, że żaden preparat nie chroni skóry w 100%. Krem o SPS+15 chroni skórę przed promieniowaniem UVB w 93,3%, SPF+30 w 96,7%, a SPF+50 w 98,3%. Dla ochrony przed UVA Komisja Europejska opracowała odpowiednie normy dotyczące wskaźnika ochrony przed UVA (norma z 2012r). Preparaty wodoodporne – water resistant – to preparaty, których SPF po kąpieli (2x po 20 minut) musi osiągnąć co najmniej połowę wartości przed kąpielą, a zatem dopuszczalne jest zmniejszenie ochrony o aż połowę! Zatem po kąpieli musimy liczyć się ze zmniejszeniem właściwości ochronnych aż o połowę.
Stosując preparaty ochronne, pamiętać należy o odpowiedniej ilości kosmetyku i powtarzanych aplikacjach w czasie przebywania na powietrzu. Fakt, iż preparat ochronny ma SPF+30, nie oznacza że skórę z naniesionym preparatem można poddać działaniu promieniowania słonecznego w czasie 30-krotnie dłuższym niż skórę niechronioną, ale jedynie że dawka promieniowania wywołująca objawy niepożądane ze strony skóry po zastosowaniu danego preparatu może być 30-krotnie większa niż w przypadku skóry niechronionej. Rekomenduje się stosowanie objętości ok. 30 ml na całą skórę w przypadku osoby dorosłej i powtarzanie aplikacji co 2 godziny. Dla dzieci będzie to ilość 2 mg/cm2, dla przykładu 2-letnie dziecko – ok. 10 ml, 4 letnie – 15 ml.
Zasady fotoprotekcji u niemowląt i małych dzieci wg AAP:
1. Niemowlęta < 6 mż
• Nie eksponuj dziecka na słońce
• Stosuj nakrycie ciała i głowy
• Aplikuj krem na małe powierzchnie ciała jedynie wówczas gdy nie ma możliwości uniknięcia ekspozycji
• stosuj preparaty z filtrami fizycznymi
2. Powyżej 6 mż i małe dzieci
• stosuj odpowiednie ubranie ochronne na całe ciało i głowę *
• ogranicz ekspozycję na słońce w godzinach 10:00-16:00
• nakładaj dziecku okulary przeciwsłoneczne i stosuj preparaty ochronne UVB/UVA SPF >15, pierwszą warstwę nałóż 15-30 min przed wyjściem na dwór, aplikuj co 2 godziny i po kąpieli wodnej, spoceniu, wytarciu skóry ręcznikiem
• na wyjątkowo wrażliwe okolice (nos, policzki, małżowiny uszne, ramiona) aplikuj preparat z filtrem fizycznym (tlenek cynku, dwutlenek tytanu)
• u dzieci < 2 rż stosuj preparaty z filtrami fizycznymi
• suplementuj witaminę D 400IU/dobę
* Większość odzieży dająca odpowiedni poziom ochrony (UPF minimum 40) jest gruba i ciemna, i nie nadaje się do stosowania w miesiącach wiosenno-letnich, dostępne są specjalne środki piorące zawierające dodatki, mające zdolność pochłaniania promieniowania ultrafioletowego. Dzięki ich zastosowaniu istotnie zwiększa się wskaźnik ochrony przeciwsłonecznej (UPF), nie zmieniają one koloru, faktury tkaniny, a ich 5-krotne zastosowanie zwiększa UPF nawet o 400%.
wg Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Przegląd Dermatologiczny 2018/1.
Kleszcze, komary i inne owady
Substancje czynne stosowane w preparatach przeznaczonych do ochrony przed owadami to:
- IR3535
- Ikarydyna (KBR 3023)
- olejek z eukaliptusa cytrynowego (OLE) lub jego syntetyczna forma (PMD) – bezpieczeństwo i skuteczność czystego olejku eterycznego nie zostały przebadane
- DEET
Preparaty zawierające wszystkie te składniki dostępne są na polskim rynku. Najbardziej popularne to te zawierające DEET. Przy zachowaniu prawidłowych zasad stosowania i nie przekraczaniu stężenia 30% są to preparaty bezpieczne dla dzieci. Czas działania większości preparatów jest podany na opakowaniu. W przypadku tych zawierających DEET zależy on od stężenia substancji, i tak te z zawartością 5-7% zapewniają ochronę na 1-godziny, 24% na 5 godzin.
Stosując repelenty u dzieci należy przestrzegać następujących zasad:
- Preparaty stosować zawsze zgodnie z ulotką zawartą w/na opakowaniu
- Nie stosować repelentów u dzieci do ukończenia 2. miesiąca życia. Ochrona tych dzieci polega na stosowaniu moskitier
- Nie przekraczać stężenia 30% DEET
- Preparatów zawierających olejek eukaliptusa cytrynowego nie należy stosować u dzieci do ukończenia 3. roku życia.
- Stosować preparat tylko na odsłoniętą skórę i/lub na ubranie. Nie stosować na skórę pod ubraniem.
- Nie rozpylać preparatu bezpośrednio na twarz. Rozpylić najpierw na ręce i rozetrzeć na skórze twarzy.
- Nie rozpylać preparatu bezpośrednio na skórę dziecka. Rozpylić najpierw na ręce opiekuna i rozetrzeć na nieosłoniętej ubraniem skórze dziecka. Nie stosować preparatu na dłonie dziecka.
- Nie stosować preparatu blisko oczu i ust; stosować w niewielkiej ilości wokół uszu.
- Nie stosować preparatu na rany, skaleczenia lub podrażnioną skórę.
- Nie rozpylać preparatu w pomieszczeniach; należy unikać jego wdychania
- Nie stosować w pobliżu żywności.
- Po powrocie do pomieszczenia należy umyć skórę wodą i mydłem, ewentualnie wykąpać dziecko, a odzież wyprać.
- Jeżeli po zastosowaniu repelentu wystąpi reakcja skórna (np. osutka), należy przerwać stosowanie i umyć skórę wodą i mydłem.
Stosowanie repelentów nie chroni przed ukąszeniem w 100%. W przypadku, gdy po ukąszeniu wystąpi obrzęk, silne zaczerwienienie i świąd można posmarować zmianę preparatem dimetyndenu (np. Fenistil) lub glikokortykosteroidem o łagodnej sile działania (dostępny na receptę); ewentualnie można podać doustnie lek przeciwhistaminowy (dostępny na receptę).
W przypadku ochrony przed kleszczami poza stosowaniem repelentów istotne znaczenie ma ubiór – noszenie jasnych ubrań dobrze osłaniających skórę, odzieży na długi rękaw z obcisłymi mankietami, długich spodni z wąskimi nogawkami, które trzeba włożyć w skarpety, butów z wysokimi cholewkami, które wystają nad poziom trawy, nakrycia głowy.
Po każdej wycieczce do parku, lasu, na łąkę (ryzyko przeniesienia przez kleszcza czynników zakaźnych jest największe w ciągu pierwszych 24 godzin po ukąszeniu) należy dziecko rozebrać i dokładnie obejrzeć jego skórę, nie zapominając o głowie, pachwinach, pachach, skórze za uszami, szyi. W przypadku znalezienia na skórze kleszcza nie należy go ugniatać, smarować tłuszczem. Należy spróbować go usunąć za pomocą dostępnych na rynku sprzętów. Miejsce wkłucia umyć wodą z mydłem, a następnie zdezynfekować skórę. Jeśli nie uda się usunąć kleszcza w całości, należy zwrócić się o pomoc do lekarza.
Po ukąszeniu przez kleszcza i jego skutecznym usunięciu należy zgłosić się w trybie planowym do lekarza pediatry lub lekarza rodzinnego.
Wg www.cdc.gov/malaria, www.epa.gov/insect-repellents
Choroba lokomocyjna
Choroba lokomocyjna może wystąpić w każdym wieku, jednak nie można jej rozpoznać u niemowląt. Dotyczy głównie dzieci w wieku 2–12 lat a najczęściej między 4. a 10. rokiem życia. Objawy choroby zazwyczaj zaczynają ustępować po ukończeniu 6 roku życia, jednak u niektórych pacjentów dolegliwości utrzymują się przez całe życie lub pojawiają się dopiero w wieku dorosłym. Powodem występowania objawów jest rozbieżność informacji docierających do mózgu z receptora wzrokowego, narządu równowagi oraz receptorów mięśni, ścięgien i więzadeł stawowych w czasie podróży samochodem, samolotem, autobusem. Błędnik odczuwa ruch, ale mięśnie i stawy oraz wzrok nie potwierdzają tych danych. Zaburzenie to powoduje występowanie uczucia zmęczenia, zaburzeń koncentracji, utraty apetytu, mdłości, zimnych potów i zblednięcia, nadwrażliwości w odbiorze zapachów oraz wymiotów.
Objawy ustępują po zakończeniu podróży. By uchronić dziecko przed objawami choroby lokomocyjnej, powinno ono zająć miejsce w przypadku podróży samochodem z przodu, samolotem lub łodzią w środku, najlepiej przy oknie, w przypadku samolotu najlepiej przy skrzydle, po prawej stronie. Przed podróżą nie zaleca się spożywania obfitych, ciężkostrawnych posiłków, słodyczy, napojów gazowanych.
Najpopularniejszym lekiem łagodzącym dolegliwości związane z chorobą lokomocyjną, dostępnym bez recepty jest Aviomarin, który powinien być zażyty 30 min przed podróżą w dawce 1,25 mg/kg m.c. maksymalnie 50 mg w pojedynczej dawce. Czas działania rozpoczyna się ok 20-30 min po zażyciu i utrzymuje do 4-6 godzin. Stosowanie tego leku jest przeciwwskazane u dzieci <2 rż i dzieci z padaczką. W zapobieganiu chorobie lokomocyjnej stosowane są także suplementy diety zawierające imbir (np. Lokomotiv). Zaleca się ich stosowanie przed i w trakcie podróży. W badaniach naukowych brak jest pełnej zgodności co do skuteczności preparatów zawierających imbir w zapobieganiu chorobie lokomocyjnej. Wiadomo że preparaty te są skuteczne w zapobieganiu nudnościom i wymiotom u kobiet w ciąży i u pacjentów po zabiegach operacyjnych i stąd nadzieja na ich skuteczność w zapobieganiu objawom choroby lokomocyjnej.
Wg The paediatric traveller; Int. Marit. Health 2018; 69, 1: 70-74.
Wymioty i biegunka
Zimą zmorą rodziców, przedszkoli i żłobków są infekcje dróg oddechowych, z kolei w sezonie letnim częściej mamy do czynienia z nieżytami żołądkowo-jelitowymi, które najczęściej wywołane są przez wirusy.
U dziecka, u którego wystąpią wymioty i biegunka, należy przestrzegać odpowiedniego bilansu płynowego. W zależności od masy ciała dobowe zapotrzebowanie na płyny u dzieci w stanie zdrowia jest następujące:
<10 kg 100 ml/kg
11-20 kg 1000 ml + 50 ml/każdy kilogram powyżej 10 kg
>20 kg 1500 ml +20 ml na każdy kg powyżej 20 kg
W przypadku wystąpienia wymiotów lub biegunki na każdy jeden obfity luźny stolec lub wymioty należy podać dziecku dodatkowo 5-10 ml/kg płynu do nawadniania doustnego (preparaty o specjalnie opracowanym składzie dostępne są w aptece, bez recepty, np. Orsalit, Floridral, Elektrolity). Poza tym dziecko może pić bez ograniczeń, najlepiej płyny do nawadniania doustnego. Nie należy podawać soków, coca-coli. Płyny do nawadniania doustnego w przypadku wymiotów podajemy schłodzone, małymi porcjami i z przerwami, np. 1 łyżeczka schłodzonego płynu co 3-5 min. W przypadku powtarzających się wymiotów poimy dziecko i na czas ich występowania rezygnujemy z karmienia. W przypadku biegunki w czasie trwania choroby utrzymujemy normalną dietę dziecka zdrowego, niemowlęta karmione piersią karmimy nadal. Jedyny wyjątek to sytuacja, gdy doszło już do odwodnienia, wtedy na pierwsze 4 godziny nawadniania rezygnujemy z karmienia. Pomocne w leczeniu zakażeń wirusowych przewodu pokarmowego u dzieci są probiotyki (np. Dicoflor i Enterol), które można podawać w okresie infekcji wg zaleceń zawartych na opakowaniu.
Gorączka
Niezbędnym wyposażeniem wakacyjnej apteczki są leki przeciwgorączkowe. Zasady obniżania temperatury ciała są takie same jak zawsze. W razie gorączki >38st C możemy zastosować:
- Ibuprofen 5-10 mg/kg max./d doustnie lub doodbytniczo co 6-8 godzin nie przekraczając dawki dawki dobowej 40 mg/kg u dzieci starszych do 1600 mg/d
- Paracetamol 10-15 mg/kg doustnie co 4-6 godzin lub doodbytniczo 15 mg/kg co 4-6 godzin do 90 mg/kg m.c./d, u dorosłych do 4-5g/dobę
U dziecka gorączkującego pamiętać należy o odpowiednim nawodnieniu (patrz wcześniejszy podpunkt).
Wg Rekomendacje antybiotykoterapii 2017
Co zatem zabrać do wakacyjnej apteczki
- Leki przeciwgorączkowe (Paracetamol, Ibuprofen)
- Płyn do nawadniania doustnego w saszetkach. Ewentualnie probiotyki.
- Preparat fotoochronny.
- Repelent na owady.
- Lek przeciwhistaminowy, Fenistil lub glikokortykosteroid do stosowania miejscowego w razie ukąszeń owadów (dostępne na receptę).
- Płyn do dezynfekcji skóry (np. Octanisept, gaziki Leko).
- Pęseta (np. do usuwania kleszczy).
- Plastry, opatrunki, chusta trójkątna, nożyczki.
- Środek przeciwko objawom choroby lokomocyjnej – np. Aviomarin.
- Leki brane na stałe przez dziecko.
W przypadku dzieci, u których w przeszłości występowały reakcje anafilaktyczne po ukąszeniach przez owady błonkoskrzydłe lub na określone alergeny, należy zabrać przepisane przez lekarza: adrenalinę, glikokortykosteroidy, leki przeciwhistaminowe.